رسوبزایی کاربری مرتع و کشاورزی در فصول مختلف با استفاده از بارانساز

چکیده رسوب زایی از خصوصیات ذاتی خاک بوده و در بعضی مناطق مهم ترین عامل فرسایش خاک محسوب می شود. رسوب زایی به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی توان آن را به آسانی و بر اساس متغیرهای محیطی قابل مشاهده تخمین زد. تقریباً در تمام مطالعات صورت گرفته رسوب زایی خاک در یک منطقه را ثابت فرض می کنند، حال آن که این مولفه در اثر عوامل مختلف به صورت مکانی و زمانی تغییر می کند. این تحقیق با هدف بررسی تغییرات رسوب زایی و عوامل خاکی موثر بر این تغییرات صورت گرفت. بر این اساس از موقعیت های بالا و پایین دامنه های شرقی و غربی در دو کاربری مرتع و دیم زار با شرایط مشابه در چهار فصل نمونه برداری انجام گرفت. طی هر واقعه شبیه-ساز باران، آستانه و حجم روان آب، وزن رسوب و میزان گل آلودگی اندازه گیری شد. جهت بررسی عوامل خاکی موثر بر تغییرات رسوب زایی، در کنار هر نمونه باران ساز یک نمونه خاک برداشت شد. در آزمایشگاه رطوبت اولیه، وزن مخصوص ظاهری، مواد آلی، فسفر، هدایت الکتریکی و ph خاک اندازه گیری شد. به منظور بررسی اثر هر یک از پارامترهای موقعیت شیب، جهت شیب، کاربری اراضی و فصل روی داده های بدست آمده از باران ساز و خصوصیات خاک، از آزمون تجزیه واریانس مرکب در محیط نرم افزار spss 15.0 استفاده شد. در صورت معنی دار بودن اثر هر یک از این پارامترها اختلاف بین آنها را با استفاده از آزمون توکی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تغییرات همه ویژگی های رسوب زایی و خصوصیات خاک مورد ارزیابی در این تحقیق، در فصول مختلف تغییرات معنی دار بودند. این تغییرات در کاربری دیم بیش از مرتع بود. در کاربری دیم زار حداکثر رسوب تولیدی به مقدار 146گرم در متر مربع در فصل زمستان و حداقل آن 72 گرم در متر مربع در فصل تابستان می باشد و در کاربری مرتع حداکثر آن 6/57 گرم در متر مربع در فصل پاییز به و حداقل آن 12 گرم در متر مربع در فصل بهار اندازه گیری شد. در ارزیابی تغییرات پارامترهای مورد بررسی در جهت و موقعیت شیب، تاثیر جهت شیب روی خصوصیات روان آب و رسوب معنی دار تشخیص داده شد. هم چنین اختلاف در خصوصیات خاک بین دو موقعیت بالا و پایین چشم گیرتر از خصیوصات روان آب و رسوب بود. در مرحله بعد با استفاده از رابطه رگرسیونی مهم ترین عامل خاکی موثر بر تغییرات رسوب زایی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که وزن مخصوص ظاهری مهم ترین عامل خاکی موثر بر این تغییرات در کاربری دیم می باشد. در کاربری مرتع هیچ یک از عوامل در نظر گرفته شده بر تغییرات رسوب مهم تشخیص داده نشد. در هر دو کاربری، رطوبت اولیه خاک مهم ترین عامل موثر بر تغییرات حجم روان آب تشخیص داده شد.